Retraksiyon Ni Rizal: Katotohanan o Kasinungalingan?

Ang sinasabing Retraktasyon ni Rizal (Courtesy of Ambeth R. Ocampo) 2016

Mistulang isa pa ring sariwang kontrobersiya at nananatiling mainit na debate hanggang ngayon ang sinasabing pagbabalik-loob ni Dr. Jose Rizal sa Simbahang Katolika. Samu’t saring kuru-kuro ang nagsulputan ukol sa di umano’y kanyang retraksiyon, kaya kahit isang siglo na ang lumipas ay wala pa ring kalinawan sa isyu, na siya ding nag-udyok upang magkaroon ng partisyon sa dalawang magkasalungat na panig: mga tagapagtanggol ng Romanong Katoliko na inaangkin na totoo ito, at mga kontra-retraksiyong iginigiit na pawang panlilinlang lamang ito ng mga prayle para mapanatili ang kanilang integridad.

Lahat ng ito ay nagsimula kinaumagahan pagkatapos ng pagbitay kay Jose Rizal sa Bagumbayan, naitala ng mga pahayagan ng Maynila at Madrid ang mga kaganapan, at inihayag na sa bisperas ng kanyang kamatayan ay nagawa pang iatras ni Rizal ang kanyang mga kamalian sa relihiyon, tinalikuran ang pagiging mason, at sa mga huling oras ng kanyang buhay ay nagpakasal kay Josephine Bracken.

Samantala, batay sa testimonya ni Father Manuel Garcia, C.M, isang sulat umano ang kanyang natagpuan noong 1935, taglay ng sulat ang lagda ni Rizal sa isang dokumentong nagsasabing siya daw ay isang Katoliko Romano at binabawi niya lahat ng kanyang mga akda na kumakalaban sa iglesia. Ang liham, na may petsang Disyembre 29, 1896, ay sinasabing nilagdaan mismo ng Pambansang Bayani.

Ayon sa pari, nakalimbag sa liham ang pahayag na ito: “I declare myself a Catholic and in this religion in which I was born and educated I wish to live and die. I retract with all my heart whatever in my words, writings, publications and conduct has been contrary to my character as son of the Catholic Church.”

Mahihinuha mula sa mga impormasyong ito na maaaring tunay na may pirmahang naganap, sapagkat nangibabaw pa rin ang pagmamahal ni Rizal kay Josephine. Batid ni Rizal na nag-iisa lamang ang paraan upang silang dalawa ay maikasal, at ito ay ang kanyang pagbabalik-loob sa Simbahang Katoliko. Malaki ang posibilidad na ganito nga ang nangyari dahil, noon pa man ay ito na ang hinihiling ng mga Kastila mula kay Rizal.

Gayunman, patuloy pa rin ang mga pagdududa sa kabila ng pagkakatagpo sa sinasabing retraksiyon. Batay sa mga pananaliksik isang nagngangalang Federico Moreno ang nagtapat na may isang ahente ng Cuerpo de Vigilancia (mga Kastilang espiya) na na noon ay isang bantay sa piitan ni Rizal ang nagkuwentong sumulat nga talaga ang bayani ng isang dokumento na narinig niyang ang retraktasyon. Sa pahayag ni Moreno, natuklasang may dalawang Heswitang pari ang pumasok daw sa selda ni Rizal, na kinilalang sina Padre Jose Vilaclara at Padre Estanislao March, idinagdag din nitong dalawang tao din sumunod na pumasok –sina Juan del Fresno at Eloy Moure.

Ang nakapagtatako dito, ayon sa testimonya ng Heswitang pari na si Padre Vicente Balaguer, na sinasabing natatanging saksi sa tunay na pangyayari, kitang-kita daw nito ang pagtanggap ni Rizal ng isang maikling dokumento ng retraksiyon na inihanda pa ng superyor ng Samahan ng Heswita sa Pilipinas, na si Padre Pio Pi. Ngunit, walang lumilitaw na Padre Balaguer sa talaan ng mga pumasok sa piitan ni Rizal na ginawa ni Moreno noong gabi mismong iyon. Sa madaling salita, maaaring kinuntsaba lamang ni Padre Balaguer sina Padre Jose Vilaclara at Padre Estanislao upang pagtibayin ang kanyang salaysay at patotohanin ang retraksiyon ng bayani.

Kung susuriin, wala akong nakikitang rason para magsinungaling si Moreno at ang guwardiya. Gayunpaman, hanggang ngayon ang kontrobersiyang ito ay patuloy na magliliyab, hangga’t walang sapat na katibayan manantili itong debate sa nakararami. Nasa atin na lamang kung ano ang ating paniniwalaan.

Para sa marami, higit na naging dakila si Dr. Jose Rizal dahil sa pagtanggap ng kanyang mga kamalian laban sa pananampalataya ng mga Kastila. Ngunit para naman sa iba, kung tunay man ang retraksiyon, mahirap tanggapin na sa mga huling sandali ng kanyang buhay ay babawiin niya ang kanyang mga isinulat. Tila naglaho ang paninindigan ng Pambansang Bayani dito, sapagkat taliwas sa napag-aralan, tanyag si Rizal bilang isang repormista na pilit isinisiwalat ang sa tingin niya ay hindi tama at hindi makatarungan. Kaya’t hindi kapanipaniwala ang kanyang naging desisyon dahil para sa marami ang pagbawi sa kanyang mga akda ay walang kaibahan sa pagtapon sa kanyang kabayanihan.

Iba-iba ang pananaw nating mga Pilipino, ngunit kung titignan sa malawakang perspektibo, para sa akin ang retraksiyon ay wala ng kabuluhan pa. Sapagkat, wala namang magbabago kung mapatotohanan man ito, si Rizal ay manantiling bayani at walang anumang dokumento ang makapagpapababa sa kabayanihan niya. Kung siya man ay umatras o hindi, dapat nating siyasatin kung siya ba talaga ang tumalikod. Kung hindi, nangangahulugan lamang na ang mga dokumento ay pawang huwad lamang, kung gayon kailangang magbayad ang mga taong sinubukang linlangin ang ating bansa.

Mga Sanggunian:

T. Santos (2011) –Rizal’s Retraction: Truth vs. Myth

Mula sa: https://varsitarian.net/news/20111004/rizals_retraction_truth_vs_myth

P. Uckung (2012) -The Rizal Retraction and other cases

Mula sa: http://nhcp.gov.ph/the-rizal-retraction-and-other-cases/?fbclid=IwAR3yOU6x23bYGa1EhVlu85YgDdM73OnHzAJ-TAtPcDCqgPPXIL85ARctrKU

Y. Makabenta (2018) –Rizal remains a living and burning issue among us

Mula sa: https://www.manilatimes.net/2018/01/02/opinion/columnists/topanalysis/rizal-remains-living-burning-issue-among-us/371727/